Διάδρομος Ζανγκεζούρ

Ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ υπόσχεται να ενισχύσει το εμπόριο, την ενεργειακή ασφάλεια και την ειρήνη σε ολόκληρη την περιοχή του Νότιου Καυκάσου

Ο Νότιος Καύκασος, λόγω της γεωστρατηγικής του θέσης και των άφθονων ενεργειακών πόρων, έχει ιστορικά προσελκύσει την προσοχή των παγκόσμιων δυνάμεων. Μετά τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν στον Δεύτερο Πόλεμο του Καραμπάχ το 2020 και την επακόλουθη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που υπογράφηκε στις 10 Νοεμβρίου 2020, ένα νέο κεφάλαιο έχει αρχίσει να ξεδιπλώνεται στην περιοχή. Το Άρθρο 9 αυτής της συμφωνίας εισήγαγε τον Διάδρομο της Ζανγκέζουρ, μια στρατηγική διαδρομή μεταφοράς που στοχεύει στη σύνδεση της ηπειρωτικής χώρας του Αζερμπαϊτζάν με την Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν μέσω της περιοχής Σιουνίκ της Αρμενίας. Υποστηριζόμενο από την Τουρκία και στο πλαίσιο μιας στρατηγικής συμμαχίας με το Αζερμπαϊτζάν, το έργο αυτό έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει όχι μόνο την περιφερειακή αλλά και την παγκόσμια οικονομική και ενεργειακή δυναμική.

Και το έτος 2025 σηματοδότησε μια κομβική στιγμή για τον Διάδρομο της Ζανγκεζούρ. Στις 8 Αυγούστου 2025, υπογράφηκε ένα ειρηνευτικό πλαίσιο υπό την αιγίδα του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, με τη συμμετοχή του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ και του Πρωθυπουργού της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν, το οποίο οραματιζόταν την ανάπτυξη του διαδρόμου ως την «Δρόμο Τραμπ για Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία». Αυτή η συμφωνία παρέχει στις ΗΠΑ αναπτυξιακά δικαιώματα, ενώ παράλληλα δεσμεύεται να σεβαστεί την κυριαρχία της Αρμενίας.

Τι είναι ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ;

Ο διάδρομος περιλαμβάνει μια οδική και σιδηροδρομική σύνδεση μήκους περίπου 43 χιλιομέτρων (26,7 μιλίων) που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν μέσω της περιοχής Σιουνίκ της Αρμενίας. Το Άρθρο 9 της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός ορίζει το άνοιγμα αυτού του διαδρόμου, με την ασφάλειά του να διασφαλίζεται από την Υπηρεσία Συνοριοφυλακής της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Ενώ το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία θεωρούν το έργο ως γέφυρα που συνδέει τον τουρκικό κόσμο, έχει γίνει ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα λόγω των ανησυχιών της Αρμενίας για την κυριαρχία. Το 2025, υπό τη μεσολάβηση των ΗΠΑ, υπογράφηκε συμφωνία για την ανάπτυξη του διαδρόμου με την ονομασία «Διαδρομή Τραμπ για Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία (TRIPP)», ενισχύοντας έτσι τη διεθνή του διάσταση.

Από την οπτική γωνία της Τουρκίας, ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ ενσαρκώνει τη φιλοσοφία «ένα έθνος, δύο κράτη», αποτελώντας απτή εκδήλωση της στρατηγικής της συνεργασίας με το Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, ως βασικό στοιχείο του Μεσαίου Διαδρόμου, σε ευθυγράμμιση με την Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI) της Κίνας, υποστηρίζει το όραμα της Τουρκίας να καθιερωθεί ως κόμβος εφοδιαστικής και ενέργειας στην Ευρασία. Ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ έχει τη δυνατότητα να καταστήσει τον Νότιο Καύκασο εμπορικό κόμβο μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Οι οικονομικές επιπτώσεις του έργου μπορούν να συνοψιστούν σε διάφορους βασικούς τίτλους.


Οικονομικές και ενεργειακές δυνατότητες

Ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ, ως κρίσιμο τμήμα του Μεσαίου Διαδρόμου (Διεθνής Διαδρομή Μεταφορών της Κασπίας), προσφέρει σημαντικές δυνατότητες για την αύξηση του όγκου των εμπορικών συναλλαγών. Σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, ο όγκος εμπορευμάτων κατά μήκος του Μεσαίου Διαδρόμου προβλέπεται να τριπλασιαστεί έως το 2030, φτάνοντας τα 11 εκατομμύρια τόνους σε σύγκριση με τα τρέχοντα επίπεδα. Αυτή η ανάπτυξη υποστηρίζεται ιδιαίτερα από την αύξηση κατά 37% του εμπορίου μεταξύ Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργίας. Το εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Καζακστάν, καθώς και μεταξύ Ευρώπης και Κίνας, αναμένεται να παρουσιάσει το υψηλότερο δυναμικό ανάπτυξης έως το 2030, υπογραμμίζοντας τον ρόλο του διαδρόμου ως εναλλακτικής διηπειρωτικής εμπορικής οδού. Επιπλέον, το εμπόριο μεταξύ Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Καζακστάν αναμένεται να αυξηθεί κατά 28%, υπογραμμίζοντας την ικανότητα του Διαδρόμου της Ζανγκέζουρ να ενισχύσει την περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση. Σύμφωνα με δηλώσεις του Υπουργού Μεταφορών και Υποδομών Abdulkadir Uraloğlu, η ολοκλήρωση του διαδρόμου προβλέπεται να αποφέρει 147,6 δισεκατομμύρια λίρες (3,57 δισεκατομμύρια δολάρια) για την Τουρκία σε διάστημα 30 ετών, με ετήσια χωρητικότητα εμπορευμάτων 15 εκατομμύρια τόνους. Αυτή η εξέλιξη αναμένεται να επιταχύνει την οικονομική ανάπτυξη στις ανατολικές επαρχίες της Τουρκίας, όπως το Καρς και το Ιγκντίρ, και να ενισχύσει την παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της στον τομέα της εφοδιαστικής.

Ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ έχει τη δυνατότητα να μειώσει στο μισό τον χρόνο ταξιδιού έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2022, ανάλογα με την εφαρμογή σχεδίων ανάπτυξης υποδομών. Αυτή η μείωση είναι ιδιαίτερα εφικτή μέσω του μετριασμού των καθυστερήσεων στα σημεία διέλευσης των συνόρων. Η έκθεση σημειώνει ότι οι χρόνοι διέλευσης των συνόρων είναι επί του παρόντος μεγάλοι και απρόβλεπτοι, ωστόσο οι προτεινόμενες επενδύσεις σε υποδομές και οι βελτιώσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα αναμένεται να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις. Αυτή η αύξηση της αποδοτικότητας θα υποστηρίξει την ενσωμάτωση του διαδρόμου με τον σιδηρόδρομο Μπακού-Τιφλίδα-Καρς (BTK), διευκολύνοντας μια συντομότερη και πιο οικονομικά αποδοτική διαδρομή μεταφοράς προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας.

Ο διάδρομος θα συμβάλει στην αναζωογόνηση της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ναχιτσεβάν, η οποία βρίσκεται οικονομικά απομονωμένη λόγω του αποκλεισμού της Αρμενίας από το 1989. Το Αζερμπαϊτζάν έχει ενισχύσει την υποδομή του διαδρόμου μέσω των αυτοκινητοδρόμων και των σιδηροδρομικών έργων Horadiz-Ağbend, ενώ η Τουρκία ξεκίνησε την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Kars-Iğdır-Aralık-Dilucu στις 22 Αυγούστου 2025. Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνει ότι το Καζακστάν και η Γεωργία έχουν ευκαιρίες να ενισχύσουν το εξαγωγικό τους δυναμικό σε χημικά, μέταλλα και άλλα σύνθετα προϊόντα, υποστηρίζοντας έτσι το δυναμικό του διαδρόμου να αυξήσει την οικονομική πολυπλοκότητα. Η δημιουργία κόμβων με προσανατολισμό στις διαμετακομίσεις, όπως στην περιοχή του Αλμάτι, προβλέπεται να χειριστεί σημαντικό όγκο κυκλοφορίας, μετρούμενο σε χιλιάδες TEU, έως το 2030, συμβάλλοντας περαιτέρω στην περιφερειακή οικονομική διαφοροποίηση που διευκολύνεται από τον Διάδρομο της Ζανγκέζουρ.
Logistics, περιφερειακή ανάπτυξη

Ο διάδρομος έχει μετασχηματιστικό δυναμικό για την ενεργειακή ασφάλεια. Το Αζερμπαϊτζάν, με τα σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου που διαθέτει στην Κασπία Θάλασσα, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Ο Αγωγός Φυσικού Αερίου της Ανατολίας (TANAP) και ο Αγωγός Φυσικού Αερίου της Αδριατικής (TAP) μεταφέρουν ήδη φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας. Θα μπορούσε να επιτρέψει την ανάπτυξη νέων ενεργειακών αγωγών μέσω του Ναχιτσεβάν, εδραιώνοντας τη θέση της Τουρκίας ως ενεργειακού κόμβου. Η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι η διαφοροποίηση των εξαγωγών ενέργειας του Καζακστάν - κυρίως προς τα δυτικά σε ποσοστό 62% - μέσω του Μεσαίου Διαδρόμου προσφέρει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα για την ενεργειακή ασφάλεια. Επιπλέον, η υποδομή του διαδρόμου θα ενισχύσει την ασφάλεια των ενεργειακών αγωγών, διασφαλίζοντας τη συνέχεια του περιφερειακού ενεργειακού εφοδιασμού. Εν μέσω της κρίσης Ρωσίας-Ουκρανίας, η οποία ώθησε την Ευρώπη να επανεκτιμήσει την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια, ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ παρέχει μια εναλλακτική διαδρομή, μειώνοντας την εξάρτηση από τον Βόρειο Διάδρομο και ενισχύοντας την υλικοτεχνική ανθεκτικότητα.

Η ανάπτυξη στρατηγικών κόμβων κατά μήκος του διαδρόμου, όπως το Αλμάτι, θα ενισχύσει την περιφερειακή ανάπτυξη και θα δημιουργήσει ευκαιρίες απασχόλησης. Η αύξηση του όγκου εμπορίου και των επενδύσεων σε υποδομές αναμένεται να αναζωογονήσει τις τοπικές οικονομίες, συμβάλλοντας στην αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) στο Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τη Γεωργία. Οι ανατολικές επαρχίες της Τουρκίας θα επωφεληθούν από την ενίσχυση του εμπορίου και του τουρισμού, συμβάλλοντας στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Ο διάδρομος θα διευκολύνει επίσης τις οικονομικές διασυνδέσεις εντός του τουρκικού κόσμου, βελτιώνοντας την πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, ιδίως το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν.

Η Αρμενία, η οποία ιστορικά αποκλείεται από τα περιφερειακά εμπορικά δίκτυα λόγω των κλειστών συνόρων με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, θα μπορούσε να ενσωματωθεί σε διεθνείς εμπορικές οδούς μέσω του Διαδρόμου της Ζανγκεζούρ. Αυτό θα επέτρεπε στην Αρμενία να έχει πρόσβαση στις αγορές της Κεντρικής Ασίας και της Ευρώπης, τερματίζοντας την οικονομική της απομόνωση. Ωστόσο, οι πολιτικές ανησυχίες της Αρμενίας για την κυριαρχία της θέτουν προκλήσεις στην υλοποίηση του έργου. Η παρέμβαση των ΗΠΑ το 2025, με τη δέσμευση να λειτουργήσει ο διάδρομος σύμφωνα με τους αρμενικούς νόμους, στοχεύει στην άμβλυνση αυτών των ανησυχιών. Το Ιράν αντιτίθεται στον διάδρομο , επικαλούμενο πιθανές επιπτώσεις στα σύνορα Αρμενίας-Ιράν, αν και ορισμένοι Ιρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι τα οικονομικά οφέλη του θα μπορούσαν να επεκταθούν στο Ιράν. Η Τουρκία θα μπορούσε να προωθήσει την περιφερειακή συνεργασία μέσω του διαλόγου με το Ιράν, προωθώντας ένα πλαίσιο χωρίς αποκλεισμούς για την πρόοδο του έργου.

Η ευημερία έρχεται με τη συνεργασία

Παρόλο που η ασφάλεια του Διαδρόμου της Ζανγκεζούρ αρχικά επρόκειτο να διαχειρίζεται από Ρώσους συνοριοφύλακες, η εμπλοκή των ΗΠΑ μέσω του έργου TRIPP το 2025 έχει αλλάξει τη δυναμική της περιφερειακής ασφάλειας. Ως μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία υποστηρίζει τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν, ενώ παράλληλα συνεχίζει τις προσπάθειες ομαλοποίησης με την Αρμενία. Ο διάδρομος θα μπορούσε να ενισχύσει την ειρηνευτική διαδικασία Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας, ενισχύοντας τη σταθερότητα στον Νότιο Καύκασο. Οι επενδύσεις σε υποδομές στα απελευθερωμένα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, όπως το Ζανγκιλάν και το Τζαμπραγίλ, και η περιοχή Σιουνίκ της Αρμενίας θα υποστηρίξουν την τοπική ανάπτυξη.

Επιπλέον, η αυξημένη επαφή μεταξύ των ανθρώπων που διευκολύνεται από τον διάδρομο στοχεύει στην αντικατάσταση των ιστορικών εχθροτήτων με τη συνεργασία. Ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ προσφέρει στην Τουρκία οικονομικές, ενεργειακές και γεωπολιτικές ευκαιρίες. Τοποθετεί την Τουρκία ως κόμβο εφοδιαστικής και ενέργειας στην Ευρασία, ενισχύει τη στρατηγική της συμμαχία με το Αζερμπαϊτζάν και συμβάλλει στην ολοκλήρωση του τουρκικού κόσμου. Η συμμετοχή της Αρμενίας ενισχύει την περιφερειακή ειρήνη και ευημερία. Ως μέλος του ΝΑΤΟ και εταίρος διαλόγου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), η Τουρκία μπορεί να διαδραματίσει έναν εξισορροπητικό ρόλο, τοποθετώντας τον Νότιο Καύκασο στο επίκεντρο του παγκόσμιου εμπορίου και των ενεργειακών δικτύων.

Ο Μεσαίος Διάδρομος, ιδίως μέσω της ενσωμάτωσής του με τον Διάδρομο της Ζανγκέζουρ, προσφέρει πολυδιάστατα οφέλη, όπως αυξημένο όγκο συναλλαγών, μειωμένο χρόνο ταξιδιού, οικονομική διαφοροποίηση και βελτιωμένη ενεργειακή ασφάλεια. Η πλήρης αξιοποίηση αυτού του δυναμικού απαιτεί επενδύσεις σε υποδομές, ψηφιοποίηση και περιφερειακή συνεργασία. Ωστόσο, το περιορισμένο μερίδιο του διηπειρωτικού εμπορίου στον συνολικό όγκο υποδηλώνει ότι ο διάδρομος θα λειτουργήσει πρωτίστως ως περιφερειακός οικονομικός διάδρομος. Ο Διάδρομος της Ζανγκέζουρ δεν είναι απλώς μια διαδρομή μεταφοράς, αλλά έχει επίσης τη δυνατότητα να συμβολίσει την ειρήνη, την ευημερία και τη συνεργασία στον Νότιο Καύκασο. Η Τουρκία είναι έτοιμη να αναλάβει την ηγετική ευθύνη για την υλοποίηση αυτού του οράματος.

Πηγή:dailysabah.com