Η Τουρκία ενισχύει την επιρροή της στη Δυτική Αφρική καθώς το γεωπολιτικό και οικονομικό τοπίο στην περιοχή αλλάζει. Στη Σενεγάλη, η κρατική Τουρκική Πετρελαϊκή Εταιρεία έχει συνάψει μια σημαντική συνεργασία στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Παράλληλα, η Karpowership, μια εταιρεία που παρέχει ηλεκτρική ενέργεια μέσω πλωτών μονάδων παραγωγής, προμηθεύει πλέον ενέργεια σε οκτώ αφρικανικές χώρες. Όμως η Τουρκία δεν σταματά εκεί. Στο πλαίσιο της στρατηγικής της για ήπια ισχύ, κερδίζει επίσης τις καρδιές και τα μυαλά μέσω της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, ενώ εμβαθύνει τους εμπορικούς και αμυντικούς δεσμούς.
Ο ιστορικός Issouf Binaté, ο οποίος έχει μελετήσει την αυξανόμενη παρουσία της Τουρκίας στη Δυτική Αφρική, αναλύει πώς η Άγκυρα τοποθετείται ως εναλλακτική λύση τόσο έναντι των πρώην αποικιακών δυνάμεων όσο και των νεότερων παγκόσμιων παικτών που ανταγωνίζονται για επιρροή στην ήπειρο.
Τι τροφοδοτεί την αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στη Δυτική Αφρική;
Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στη Δυτική Αφρική βασίζεται σε δύο κύριους πυλώνες.
Ο ένας είναι η θεσμική εξουσία, καθοδηγούμενη από κρατικούς φορείς (πρεσβείες, η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων Diyanet και ο οργανισμός οικονομικής συνεργασίας TIKA).
Ο άλλος είναι πιο λαϊκός, καθοδηγούμενος από μη κρατικούς φορείς όπως θρησκευτικά ιδρύματα και μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Αυτές οι ομάδες έθεσαν τα θεμέλια για την τουρκική επέκταση στην Αφρική πολύ πριν η Άγκυρα εμπλακεί επίσημα.
Ένα εβδομαδιαίο email με τεκμηριωμένη ανάλυση από κορυφαίους Ευρωπαίους επιστήμονες
Εγγραφείτε στο ενημερωτικό μας δελτίο
Ένας βασικός παράγοντας στην πρώιμη προσέγγιση της Τουρκίας ήταν το κίνημα Γκιουλέν, που πήρε το όνομά του από τον ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν (1941–2024). Το κίνημα Γκιουλέν πρωτοστάτησε στην προσέγγιση ήπιας ισχύος της Τουρκίας με τα «τουρκικά σχολεία», ξεκινώντας από τα λύκεια Yavuz Sultan Selim και Yavuz Selim-Bosphore στο Ντακάρ το 1997.
Επίσης στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ένα δίκτυο αποτελούμενο από Τούρκους επιχειρηματίες και κοινωνικούς ακτιβιστές υπό την Τουρκική Συνομοσπονδία Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων, η οποία υποστήριζε ότι εκπροσωπεί πάνω από 100.000 εταιρείες μέλη, διεύρυνε την επιρροή της Τουρκίας σε όλη την Αφρική. Εκείνη την εποχή, η Τουρκία διέθετε μόλις τρεις διπλωματικές αντιπροσωπείες για ολόκληρη την υποσαχάρια Αφρική.
Η πιο πρόσφατη επαφή με την Αφρική έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία η δυτική ηγεμονία αντιμετωπίζει αυξανόμενη κριτική από μια νέα γενιά Αφρικανών που συμμετέχουν σε αποαποικιοκρατικά κινήματα. Τα ιδρύματα που συνδέονται με τον Γκιουλέν σήμερα αριθμούν 113, μαζί με θρησκευτικά και κοσμικά σχολεία που λειτουργούν άλλες ομάδες όπως το Mahmud Hudayi Vakfi και το Hayrat Vakfi. Από τη ρήξη του 2016 μεταξύ του Γκιουλέν και του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αυτά τα σχολεία μεταφέρθηκαν σταδιακά στο Ίδρυμα Maarif, τον κρατικό φορέα εξωτερικής εκπαίδευσης της Τουρκίας.
Το 2003, η Τουρκία διέθετε μόλις 12 διπλωματικές αποστολές στην Αφρική. Σήμερα, αυτός ο αριθμός έχει αυξηθεί σε 44, ενισχυμένος από τουρκικά θρησκευτικά ιδρύματα (όπως το Mahmud Hudayi Vakfi και το Hayrat Vakfi), ΜΚΟ και επιχειρηματίες που κάλυψαν το κενό που άφησε το κίνημα Γκιουλέν.
Ένας ακόμη ισχυρός παράγοντας στη στρατηγική της Τουρκίας για την Αφρική είναι η Turkish Airlines, που είναι πλέον μία από τις κορυφαίες αεροπορικές εταιρείες της ηπείρου. Σήμερα εκτελεί πτήσεις σε 62 αεροδρόμια σε 41 αφρικανικές χώρες.
Ποιο ρόλο παίζουν οι δυτικοαφρικανοί φοιτητές που εκπαιδεύτηκαν στην Τουρκία;
Επενδύοντας στην εκπαίδευση, η Τουρκία δεν άνοιξε απλώς τις πόρτες της στους Αφρικανούς φοιτητές. Φύτεψε επίσης τους σπόρους για μια μακροπρόθεσμη στρατηγική επιρροής. Αυτοί οι φοιτητές, και ευρύτερα οι νέοι Αφρικανοί μετανάστες που εκπαιδεύτηκαν στην Τουρκία, αποτελούν σήμερα μερικούς από τους βασικούς αγγελιοφόρους της «τουρκικότητας» στις πατρίδες τους.
Με αυτόν τον τρόπο, η Άγκυρα ακολουθεί μια γνώριμη διαδρομή που κάποτε χρησιμοποιούσαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις. Χρησιμοποιούσαν τη φοιτητική κινητικότητα ως ισχυρό εργαλείο της διπλωματίας τους.
Αυτή η πολιτική ανοίγματος έλαβε διάφορες μορφές. Από το 1960 κιόλας, καλωσόριζε φοιτητές από μη αυτόνομα εδάφη σύμφωνα με τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών.
Στη δεκαετία του 1990, η Τουρκία συνέχισε αυτή την προσπάθεια μέσω ενός προγράμματος υποτροφιών για Αφρικανούς φοιτητές, το οποίο υποστηριζόταν από την Ισλαμική Τράπεζα Ανάπτυξης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Τουρκία εγκαινίασε το πρόγραμμα Büyük Öğrenci Projesi (Μεγάλο Φοιτητικό Σχέδιο), το οποίο παρείχε υποτροφίες σε διεθνείς φοιτητές.
Από το 2012, το πρόγραμμα αυτό μετονομάστηκε σε YTB (Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, ήτοι Διεύθυνση για τους Τούρκους του Εξωτερικού και τις Συναφείς Κοινότητες). Εισήγαγε μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της ψηφιακής διαδικασίας υποβολής αιτήσεων για υποτροφίες μέσω εφαρμογής στον ιστότοπο της YTB. Αυτή η αλλαγή προκάλεσε εκρηκτική αύξηση στο ενδιαφέρον. Οι αιτήσεις εκτινάχθηκαν από 10.000 σε 155.000 μεταξύ 2012 και 2020.
Για τους φοιτητές χωρίς υποτροφία, η Τουρκία απλοποίησε τις διαδικασίες έκδοσης θεώρησης, μείωσε τα δίδακτρα και προσέφερε άλλα κίνητρα. Αυτά τα μέτρα συνέβαλαν σε σημαντική αύξηση του αριθμού των αιτούντων να σπουδάσουν στην Τουρκία. Καθώς ο αριθμός των πανεπιστημίων στην Τουρκία αυξήθηκε από 76 σε 193 μεταξύ 2003 και 2015, η χώρα έγινε όλο και πιο ελκυστική.
Μέχρι το 2017, η Τουρκία είχε γίνει ο 13ος πιο δημοφιλής προορισμός για φοιτητές από την υποσαχάρια Αφρική, σύμφωνα με το Campus France (μια πλατφόρμα που υποστηρίζει τους διεθνείς φοιτητές που σπουδάζουν στη Γαλλία). Μέχρι το 2019, υπήρχαν περίπου 61.000 Αφρικανοί φοιτητές που σπούδαζαν στην Τουρκία.
Σήμερα, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά την έναρξη αυτής της στρατηγικής, πολλοί από αυτούς τους πρώην φοιτητές αναλαμβάνουν νέους ρόλους. Διαδέχονται τους Τούρκους επιχειρηματίες στην ενίσχυση των κοινωνικοοικονομικών δεσμών με την Αφρική. Λειτουργούν επίσης ως γέφυρες, προωθώντας τα τουρκικά πανεπιστήμια και υποστηρίζοντας επισκέπτες σε τομείς όπως ο ιατρικός και ο βιομηχανικός τουρισμός.
Στην Κωνσταντινούπολη, κάποιοι διευθύνουν εταιρείες εμπορευματικών μεταφορών – ορισμένες από αυτές ανεπίσημες – που στέλνουν εμπορεύματα στην Αφρική. Άλλοι εργάζονται για να νομιμοποιήσουν αυτές τις επιχειρήσεις και να οικοδομήσουν μακροπρόθεσμες οικονομικές γέφυρες. Ομάδες όπως η Bizim Afrika, ένα δίκτυο αφρικανών τουρκόφωνων, και η Ομοσπονδία Αφρικανών Φοιτητών στην Τουρκία (που ιδρύθηκε το 2019), διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του επόμενου κεφαλαίου των σχέσεων Τουρκίας–Αφρικής.
Πώς διαφέρει η στρατηγική της Τουρκίας στη Δυτική Αφρική από εκείνη της Κίνας ή της Γαλλίας;
Στην ουσία, η στρατηγική της Τουρκίας δεν διαφέρει τόσο από εκείνη της Γαλλίας ή της Κίνας. Φέρει επίσης ίχνη αποικιοκρατικής σκέψης, παρόλο που η προσέγγισή της στηρίζεται περισσότερο στη θρησκευτική ήπια ισχύ, όπως η κατασκευή τζαμιών σε όλη την Αφρική. Σε αντίθεση με τη Γαλλία, η οποία χρησιμοποίησε βία στο αποικιοκρατικό της παρελθόν, η Τουρκία προσπαθεί να αποκτήσει επιρροή με άλλους τρόπους. Χρησιμοποιεί γνώριμα εργαλεία: πρεσβείες, σχολεία, κινηματογράφο, υπηρεσίες ασφαλείας και αναπτυξιακούς οργανισμούς.
Ωστόσο, η Τουρκία έχει διδαχθεί από την κριτική που έχουν δεχθεί οι δυτικές δυνάμεις σε μια καθοριστική στιγμή για τις παγκόσμιες σχέσεις της Αφρικής.
Ενώ η πρόσβαση στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά έχει γίνει δυσκολότερη λόγω αυστηρότερων κανόνων για τη χορήγηση θεωρήσεων, η Τουρκία άνοιξε τις πόρτες της. Απλοποίησε τις διαδικασίες θεώρησης για Αφρικανούς επιχειρηματίες, επέκτεινε τα πανεπιστήμιά της και προώθησε τον ιατρικό τουρισμό.
Η Τουρκία έχει μετατραπεί σε κόμβο για διάφορους τομείς. Είναι σημαντικό κέντρο για ρινοπλαστικές επεμβάσεις, μεταμοσχεύσεις μαλλιών και κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Η βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας της προμηθεύει πλέον εμπόρους στην αγορά Makola στην Άκρα, στο Forum του Adjamé στην Ακτή Ελεφαντοστού και στη Grand Marché στο Μπαμακό.
Η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε επίσης την κρίση ασφαλείας στο Σαχέλ, όπου η στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας έχει καταστεί αμφιλεγόμενη. Παρενέβη πουλώντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2 και προσφέροντας υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας σε ορισμένες κυβερνήσεις.
Είναι αυτή η τουρκική παρουσία βιώσιμη μακροπρόθεσμα;
Η παρουσία της Τουρκίας στην Αφρική είναι πλέον ορατή με διάφορους συμβολικούς τρόπους. Τη βλέπει κανείς στα σχολεία Maarif, στις τοιχογραφίες στο αεροδρόμιο του Αμπιτζάν, στο εστιατόριο “Le Istanbul” στη διοικητική συνοικία της Νιαμέι ή στο Εθνικό Τέμενος της Άκρα, εμπνευσμένο από το Μπλε Τζαμί της Κωνσταντινούπολης.
Η εμπλοκή της Τουρκίας είναι μια διαδικασία που εξελίσσεται. Όμως η προσέγγισή της προς την Αφρική αποδίδει ήδη καρπούς. Ο όγκος του εμπορίου έφτασε τα 40,7 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2022. Η επιστροφή των πρώτων κυμάτων Αφρικανών φοιτητών που εκπαιδεύτηκαν στην Τουρκία έχει μεταβάλει τη δυναμική. Η συνεργασία δεν βασίζεται πλέον αποκλειστικά σε Τούρκους επιχειρηματίες και κοινωνικούς επιχειρηματίες.
Παρόλο που οι αφρικανικές ελίτ μιλούν συχνά αγγλικά, γαλλικά ή αραβικά, αναδύονται νέες φωνές. Οι νέοι που εκπαιδεύτηκαν στην Τουρκία αρχίζουν να βρίσκουν τη θέση τους. Πολλοί εργάζονται στις εισαγωγές-εξαγωγές, στις κατασκευές και ακόμη και στην ισλαμική θρησκευτική ηγεσία. Αυτή η τάση δείχνει ελπιδοφόρες προοπτικές για μακροπρόθεσμους δεσμούς.
Για την Τουρκία, η Αφρική αντιπροσωπεύει μια ήπειρο με τεράστιες οικονομικές ευκαιρίες. Η ανάδειξή της σε αξιόπιστο εταίρο αποτελεί πλέον βασικό στόχο. Σε διπλωματικό επίπεδο, η Τουρκία απέκτησε καθεστώς παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση το 2005 και από το 2008 φιλοξενεί συνόδους κορυφής Τουρκίας–Αφρικής στην Κωνσταντινούπολη.
Αυτή η αυξανόμενη εμπλοκή υποδηλώνει ότι ο ρόλος της Τουρκίας στην Αφρική είναι πιθανό να διαρκέσει. Θα εξαρτηθεί από τις ανάγκες της αγοράς της ηπείρου, ιδίως σε μια εποχή που πολλές αφρικανικές χώρες επαναξιολογούν τις σχέσεις τους με τις παραδοσιακές δυτικές δυνάμεις και τους διεθνείς θεσμούς.
.gif)
.gif)
0 Σχόλια