Οι “illegals” και οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες

Η Ρωσίδα κατάσκοπος του Παγκρατίου, κατά την ΕΥΠ, άνηκε σε ένα επίλεκτο ρωσικό κατασκοπευτικό δίκτυο, το “illegals”. Σύμφωνα με την ΕΥΠ, που αποκάλυψε την δράση της Ρωσίδας κατασκόπου, «οι “illegals” στρατολογούνται και εκπαιδεύονται από τις Υπηρεσίες συγκεκριμένης ξένης χώρας, με σκοπό να τοποθετηθούν σε χώρες-στόχους, αναλαμβάνοντας στη συνέχεια κατασκοπευτική δράση υπέρ της χώρας της… Από τη στιγμή τοποθέτησής τους στο εξωτερικό, οι “illegals” ζούνε και συμπεριφέρονται με βάση την κατασκευασμένη ιστορία που έχει δημιουργηθεί για αυτούς, ώστε να προστατεύσουν την αποστολή τους».

Η μεγαλύτερη επιτυχία των υπηρεσιών των ΗΠΑ κατά του ρωσικού κατασκοπευτικού δικτύου Illegals καταγράφηκε το 2010 όταν το FBI αποκάλυψε την ταυτότητα 10 εξ αυτών. Στους 10 τότε συλληφθέντες ήταν, μάλιστα, και η περιβόητη Ρωσίδα κατάσκοπος Άννα Τσάπμαν, η οποία τότε είχε χαρακτηριστεί «κορίτσι του Τζέιμς Μποντ» και «κατάσκοπος με κορμί της Victoria Secret», λόγω του γοητευτικού παρουσιαστικού της.

«Ο ρόλος ενός illegal είναι να παραμείνει αχαρτογράφητος για τις υπηρεσίες της χώρας που ζει, ενώ την ίδια ώρα ο ίδιος στρατολογεί ανθρώπους και πηγές που είτε έχουν πρόσβαση σε πολύτιμες πληροφορίες ή εκτιμάται ότι έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν», σύμφωνα με τον συνεργάτη του “The Institute for Statecraft”, Βίκτορ Μαδέιρα. Πρόκειται για πολίτες που εμφανίζονται να ζουν μια κανονική ζωή.

Ο Μαδέιρα αναφέρει ότι οι “illegals” εκπαιδεύονται και ελέγχονται από δύο ξεχωριστές και συχνά ανταγωνιστικές ρωσικές υπηρεσίες: τη μυστηριώδη Directorate S που βρίσκεται στους κόλπους της Υπηρεσίας Ξένων Πληροφοριών (SVR) και της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (GRU) που θεωρείται η διάδοχος της KGB. 

Σε ανύποπτο χρόνο ο επικεφαλής της Γερμανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, εκτιμούσε πως η ρωσική κατασκοπία έχει αναπτύξει «πιο ενεργό δράση τώρα, απ’ ότι κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου».

Ο Γερμανός αξιωματούχος είχε κάνει εκτενή αναφορά σε δραστηριότητες, όχι σαν της Ρωσίδας κατασκόπου του Παγκρατίου, αλλά σε δολοφονίες, όπως ενός Γεωργιανού στο Βερολίνο το 2019, χαρακτηρίζοντας τις μεθόδους της Μόσχας «πιο δύσκολες και πιο βάναυσες». 

Αυτό που δεν είπε ο Γερμανός αξιωματούχος είναι ότι η ρωσική υπηρεσία που πραγματοποιεί αυτές της αποστολές είναι η υπηρεσία πληροφοριών των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων GRU, που ανταγωνίζεται την SVR και στο πρόγραμμα “illegals”.

Από την Τσεκά στην KGB

Η γενεαλογία της KGB ξεκινά με την Έκτακτη Επιτροπή Πασών των Ρωσιών, ή αλλιώς “Τσεκά”, τη μυστική αστυνομία που ιδρύθηκε από τους Μπολσεβίκους το 1917 υπό την ηγεσία του Φέλιξ Ντζερζίνσκι, ενός Πολωνού αριστοκράτη που έγινε κομμουνιστής. Το 1922 η “Τσεκά” αναδιοργανώθηκε ως GPU (Κρατική Πολιτική Διοίκηση) και το 1934 μετονομάστηκε σε NKVD (Λαϊκή Επιτροπή Εσωτερικών). Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έγιναν περαιτέρω αναδιοργανώσεις, εκ των οποίων ξεπήδησε το MGB (Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας).

Η τελική αναδιοργάνωση των σοβιετικών υπηρεσιών πληροφοριών έγινε όταν δημιουργήθηκε η KGB, το 1954. Συνήθως πιστεύεται ότι η KGB κυριάρχησε σε ολόκληρο το σοβιετικό σύστημα πληροφοριών. Ορισμένοι δυτικοί αναλυτές θεωρούσαν ότι ο διευθυντής της ήταν άτομο τεράστιας πολιτικής δύναμης. Ο Γιούρι Αντρόποφ, που ηγήθηκε της υπηρεσίας για 15 χρόνια, έγινε ηγέτης του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος το 1982, υπηρετώντας μέχρι το θάνατό του το 1984.

Η πιο σημαντική από τις άλλες υπηρεσίες πληροφοριών που υπήρχαν στη Σοβιετική Ένωση ήταν η GRU (γενική διεύθυνση πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου), η οποία ασχολήθηκε κυρίως με στρατιωτικές πληροφορίες. Παρά τις περιστασιακές ενδείξεις ανταγωνισμού και σύγκρουσης μεταξύ της GRU και της KGB, η τελευταία κυριαρχούσε. Η KGB διέπονταν από στρατιωτικούς κανονισμούς.

Ενώ τα περισσότερα αρχεία της KGB παραμένουν διαβαθμισμένα, είναι διαθέσιμες δύο διαδικτυακές αρχειακές πηγές. Οι κύριες λειτουργίες της ήταν πληροφορίες για ξένα κράτη, αντικατασκοπεία, έρευνα, φύλαξη των συνόρων και της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Σοβιετικής Κυβέρνησης, οργάνωση και ασφάλεια των κυβερνητικών επικοινωνιών, καθώς και η καταπολέμηση εθνικιστών, αντιφρονούντων και αντισοβιετικών δραστηριοτήτων.

Η ανάδυση της GRU

Στις 3 Δεκεμβρίου 1991, η KGB διαλύθηκε επίσημα. Την διαδέχτηκε στη Ρωσία η Υπηρεσία Πληροφοριών Εξωτερικών (SVR) και αργότερα η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB). Αυτή, όμως, που επικράτησε στη συλλογή πληροφοριών στο εξωτερικό είναι η GRU των ενόπλων δυνάμεων. Εάν ο ορισμός μιας επιτυχημένης υπηρεσίας πληροφοριών είναι η αφάνεια, η GRU είναι η πιο αποτελεσματική υπηρεσία της Ρωσίας.

Το Ηνωμένο Βασίλειο την κατηγορεί για την επίθεση με νευροτοξικούς παράγοντες στο Salisbury το 2018, όταν ένας πρώην αξιωματικός της GRU που ζούσε στη Βρετανία δηλητηριάστηκε μαζί με την κόρη του. Οι δε ΗΠΑ την κατηγορούν για κυβερνοεπιθέσεις. Οι πράκτορες της πιστεύεται επίσης ότι δραστηριοποιούνται στις συγκρούσεις στην Ουκρανία (προ της ρωσικής εισβολής) και τη Συρία. 

Οι δύο φερόμενοι πράκτορες GRU που κατηγορούνται για επίθεση στο Salisbury, είχαν συνδεθεί από τις αρχές της Τσεχίας με μια θανατηφόρα έκρηξη εκεί το 2014.

Η Ρωσία διαθέτει στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών για περισσότερα από 200 χρόνια, από τότε που ιδρύθηκε το Ειδικό Γραφείο κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντιων Πολέμων. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση το 1917, αναδιοργανώθηκε και έγινε γνωστή ως GRU το 1942, στο αποκορύφωμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ήταν επιφορτισμένη με τη συλλογή πληροφοριών στο εξωτερικό σχετικά με τη Γερμανία και τους συμμάχους της.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μία από τις πρώτες επιτυχίες της ήταν να διεισδύσει στο πρόγραμμα ατομικής βόμβας της Βρετανίας. Εκτός από τους εκτελεστικούς πράκτορες, η GRU έχει τα δικά της κομτσάντ (ειδικές λειτουργίες), των οποίων η αποστολή είναι να πραγματοποιεί αναγνώριση και σαμποτάζ. Στη σοβιετική εποχή, οι πράκτορες της ήταν ενεργοί σε ζώνες συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο και ηγήθηκαν της εισβολής στο Αφγανιστάν το 1979.

Όταν η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε, ο μεγάλος αντίπαλος της GRU, η KGB, όπως προαναφέραμε, χωρίστηκε σε δύο: σε μια υπηρεσία εσωτερικού, που ονομάζεται FSB (ηγείτο ο Ρώσος πρόεδρος) και μια υπηρεσία εξωτερικού που ονομάζεται SVR. Η GRU παρέμεινε ανέπαφη. Μια παλαιότερη έκθεση του αμερικανικού Κογκρέσου την περιγράφει ως «μεγάλο, επεκτατικό και ισχυρό οργανισμό», αλλά πολύ λίγα είναι γνωστά για το μέγεθος και τις λειτουργίες της. Υπάρχει μόνο μια σύντομη αναφορά για το ρόλο της ως υπηρεσία πληροφοριών εξωτερικού στον ιστότοπο του ρωσικού υπουργείου Άμυνας.

Επιτυχίες της GRU

Η GRU δεν έχει δικό της ιστότοπο. Επίσημα, είναι επιφορτισμένη με τη «διασφάλιση συνθηκών που ευνοούν την επιτυχή εφαρμογή της πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας» και την παροχή πληροφοριών στους αξιωματούχους που «πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις στον πολιτικό, οικονομικό, αμυντικό, επιστημονικό, τεχνικό και περιβαλλοντικό τομέα». Είναι τόσο μεγάλη η μυστικότητα που περιβάλλει την GRU, που όταν ο τότε επικεφαλής της, Ιγκόρ Σεργκούν, πέθανε ξαφνικά το 2016, το Κρεμλίνο δεν ανέφερε την αιτία ή τον τόπο του θανάτου στην αρχική του ανακοίνωση.


Ο Σεργκούν, που ήταν επικεφαλής από το 2011, μπήκε σε λίστα κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Η ΕΕ τον έκρινε επίσης υπεύθυνο για τη δραστηριότητα της GRU, υπέρ των Ρώσων ανταρτών στην ανατολική Ουκρανία. Οι αναλυτές ασφαλείας πιστώνουν τον Σεργκούν για την ενδυνάμωση της GRU, παρά τις δραστικές περικοπές, καθώς και για το γεγονός ότι αποδείχθηκε πιο αποτελεσματική στην Ουκρανία από την FSB. Ένας από τους κορυφαίους διοικητές των Ουκρανών ανταρτών, ο Ιγκόρ Γκιρκίν, γνωστός και ως Στρέλκοφ, κατηγορήθηκε από ευρωπαϊκές υπηρεσίες ως πράκτορας της GRU και συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο κυρώσεων.

Ο Σεργκούν δεν έζησε για να δει τον αντίκτυπο μιας μυστικής επιχείρησης που αποδίδεται στην GRU: την αποκάλυψη δεκάδων χιλιάδων email της Χίλαρι Κλίντον το 2016, στις παραμονές των προεδρικών εκλογών. Θεωρείται ως προσπάθεια δυσφήμισης της υποψήφιας για την προεδρία που ήταν εχθρική προς τη Ρωσία. Το αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης κατηγόρησε 12 Ρώσους για την κυβερνοεπίθεση. Όλοι κατηγορήθηκαν ότι ήταν αξιωματικοί της GRU. Το Κρεμλίνο απάντησε λέγοντας ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να τους συνδέουν με την κυβερνοπειρατεία.

Εάν η GRU όντως είναι πίσω από τις επιχειρήσεις στην Ουκρανία και την κυβερνοπειρατεία κατά της Κλίντον, τότε σίγουρα πέτυχε τους στόχους της: Σήμερα, οι αποσχιστές αντάρτες πολεμούν στο πλευρό των Ρώσων εισβολέων στην Ανατολική Ουκρανία και η Χίλαρι έχασε από τον Τραμπ, ο οποίος δεν έχει εγκαταλείψει την φιλοδοξία του να ηγηθεί εκ νέου των Ρεπουμπλικάνων, κατηγορώντας τον Μπάιντεν πως σύρει την ανθρωπότητα «σε Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο».

Που έχουν χάσει οι Ρώσοι

Άλλες επιχειρήσεις, ωστόσο, που επίσης αποδίδονται στην GRU, ήταν θεαματικές αποτυχίες. Για παράδειγμα, οι δύο (φερόμενοι πράκτορες της GRU) που πήγαν στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2019, απέτυχαν να δολοφονήσουν τον υποτιθέμενο στόχο τους, Σεργέι Σκριπάλ, ενώ από την επιχείρηση σκοτώθηκε και μια γυναίκα. Επιπλέον, άφησαν ένα μονοπάτι αποδείξεων πίσω τους, σαν ερασιτέχνες. Εκτός εάν η αδιαφορία τους για κάμερες ήταν σκόπιμη, για να στείλει τότε ένα μήνυμα ότι η Ρωσία είναι διατεθειμένη να αναλάβει υψηλό ρίσκο για την επίτευξη των στόχων της.

Την ίδια χρονιά με την επίθεση στο Salisbury, τέσσερις άλλοι ύποπτοι πράκτορες GRU είχαν πιαστεί στα πράσα στην Ολλανδία, προσπαθώντας να χακάρουν το δίκτυο wifi του OPCW, το οποίο διερεύνησε τη δηλητηρίαση Σκριπάλ, καθώς και μια χημική επίθεση στο Συρία. Όπως οι ύποπτοι του Salisbury, έτσι κι αυτοί είχαν αφήσει ίχνη τόσο στο διαδίκτυο όσο και στα χαρτιά. Οι ολλανδικές αρχές, πάντως, τους είχαν επιτρέψει να επιστρέψουν στη Ρωσία.

Σε κάθε περίπτωση, η αυξημένη δραστηριότητα των ρωσικών υπηρεσιών και ειδικότερα της GRU έχουν προκαλέσει συναγερμό στις δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών, ειδικά εν μέσω του νέου Ψυχρού Πολέμου που έχει διαμορφώσει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Τώρα το αν η Ρωσίδα κατάσκοπος του Παγκρατίου άνηκε σε… κατασκοπευτικό δίκτυο της GRU ή ανταγωνιστικής της υπηρεσίας, πιθανώς δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Πηγή: Slpress