Ο ρόλος της Αιγύπτου στη Γάζα και οι σχέσεις της με το Ισραήλ

Η Αίγυπτος και το Ισραήλ διατηρούν μια ψυχρή ειρήνη για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες. Οι δύο χώρες έχουν σημαντική οικονομική συνεργασία και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, αλλά οι σχέσεις τους ήταν τεταμένες από τον πόλεμο της Γάζας. Ενώ η ειρηνευτική συνθήκη Αιγύπτου-Ισραήλ του 1979 δεν δοκιμάστηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια του πολέμου, η διπλωματική εκπροσώπηση υποβαθμίστηκε, ανταλλάχθηκαν έντονες επικρίσεις και ετοιμάστηκαν αιγυπτιακές άμυνες στη χερσόνησο του Σινά. Καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, η Αίγυπτος έπαιξε κρίσιμο ρόλο στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Το Κάιρο ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της επίτευξης της ειρηνευτικής συμφωνίας για τη Γάζα που υπογράφηκε στο Σαρμ Ελ-Σέιχ τον περασμένο μήνα και τώρα αποτελεί κεντρικό παράγοντα στις προσπάθειες ανοικοδόμησης της Γάζας, της ενοποίησης των Παλαιστινίων και της σφυρηλάτησης μιας ευρύτερης περιφερειακής ειρήνης. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα πρέπει να συνεργαστεί με την Αίγυπτο για να προωθήσει την ατζέντα της Συνόδου Κορυφής για την Ειρήνη του Οκτωβρίου και να εκμεταλλευτεί τη μεταπολεμική δυναμική για να αναθερμάνει επιτέλους την ειρήνη μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ.
Ο ρόλος της Αιγύπτου πριν και μετά την 7η Οκτωβρίου
Πριν από τις 7 Οκτωβρίου

Η Αίγυπτος έπαιξε κεντρικό ρόλο ως διαμεσολαβητής και στις τέσσερις μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στη Γάζα που προηγήθηκαν της 7ης Οκτωβρίου: Επιχείρηση Συμπαγές Μόλυβδο (2008-2009), Επιχείρηση Πυλώνας Άμυνας (2012) και Επιχείρηση Προστατευτική Αιχμή (2014) και Επιχείρηση Φύλακας των Τειχών (2021). Μέσω διπλωματικών και διαύλων πληροφοριών, η Αίγυπτος βοήθησε στη διαμεσολάβηση για την επίτευξη εκεχειρίας που τερμάτισε αυτούς τους κύκλους βίας.

Δεδομένων των συνόρων που μοιράζεται με τη Γάζα, η Αίγυπτος έχει εδώ και καιρό δώσει προτεραιότητα στη σταθερότητα στη Λωρίδα της Γάζας και έχει σοβαρές ανησυχίες ότι η αστάθεια στη Γάζα θα μπορούσε να επεκταθεί στο έδαφός της. Η Αίγυπτος χρησιμοποιεί το συνοριακό πέρασμα της Ράφα - τη μόνη χερσαία έξοδο από τη Γάζα που δεν ελέγχεται από το Ισραήλ - ως διαπραγματευτικό εργαλείο, παρέχοντας ή αρνούμενη την πρόσβαση σε ανθρώπους και αγαθά προκειμένου να πιέσει ή να ανταμείψει τα εμπλεκόμενα μέρη. Ο αιγυπτιακός έλεγχος της πλευράς των συνόρων με τη Γάζα λειτουργεί επίσης ως εργαλείο ασφαλείας, το οποίο το Κάιρο χρησιμοποιεί ως αποτελεσματικό διαπραγματευτικό χαρτί στις διαπραγματεύσεις. Οι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας αποτρέπουν επίσης το λαθρεμπόριο όπλων μεταξύ της Λωρίδας της Γάζας και της Χερσονήσου του Σινά.
Μετά τις 7 Οκτωβρίου

Στις 21 Οκτωβρίου 2023, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ ελ-Σίσι συγκάλεσε επειγόντως τους Άραβες ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Παλαιστίνιου προέδρου Μαχμούντ Αμπάς, για τη Σύνοδο Κορυφής Ειρήνης στο Κάιρο, με στόχο την αποκλιμάκωση του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς. Στη σύνοδο κορυφής, ο Σίσι καταδίκασε «με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τη στοχοποίηση, τη δολοφονία και τον εκφοβισμό ειρηνικών αμάχων» στις 7 Οκτωβρίου και ανακοίνωσε μια αύξηση της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας μέσω της Ράφα σε συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Από την αρχή του πολέμου στη Γάζα, η Αίγυπτος απέρριψε τον μαζικό εκτοπισμό Παλαιστινίων από τη Γάζα στο Σινά, αρνούμενη τη συνενοχή στην εθνοκάθαρση. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι αλλοδαποί, οι διπλής υπηκοότητας και οι ιατρικά εκτοπισμένοι έγιναν δεκτοί στην Αίγυπτο, μαζί με Παλαιστίνιους που διέσχισαν τη Ράφα σε εξαιρετικές ανθρωπιστικές περιπτώσεις. Η Αίγυπτος πέτυχε επίσης μια προσεκτική ισορροπία μεταξύ της διατήρησης της ειρηνευτικής συνθήκης του 1979 με το Ισραήλ και της διαχείρισης τόσο των εγχώριων όσο και των περιφερειακών προσδοκιών αλληλεγγύης με τους Παλαιστίνιους. Το Κάιρο διατήρησε σχετική σταθερότητα στα σύνορα, προστατεύοντας το αιγυπτιακό προσωπικό από τον ισραηλινό βομβαρδισμό και ικανοποιώντας τα αμοιβαία αιγυπτιακά-ισραηλινά συμφέροντα ασφαλείας. Όπως και στις προηγούμενες τέσσερις συγκρούσεις, η Αίγυπτος ήταν πρόθυμη να μεσολαβήσει γρήγορα για μια διαπραγματευμένη κατάπαυση του πυρός, αλλά δεν είχε προβλέψει την καταστροφή που θα εκτυλισσόταν.
Το μέλλον της ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ

Πριν από την ειρηνευτική συμφωνία στη Γάζα, η Αίγυπτος και το Ισραήλ βρίσκονταν σε έναν λεκτικό πόλεμο, ανησυχώντας ορισμένους ότι η ειρηνευτική συνθήκη του 1979 βρισκόταν σε κίνδυνο. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου κατηγόρησε την Αίγυπτο ότι «φυλακίζει παρά τη θέλησή της τους κατοίκους της Γάζας που θέλουν να εγκαταλείψουν μια εμπόλεμη ζώνη», αντιτιθέμενος στη μαζική εκκένωση Παλαιστινίων στο Σινά. Υπολογίζεται ότι 100.000 κάτοικοι της Γάζας διέσχισαν τα σύνορα κατά τη διάρκεια του πολέμου και η παλαιστινιακή πρεσβεία στο Κάιρο ζητά τώρα προσωρινές άδειες παραμονής για αυτούς. Ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών Μπαντρ Αμπντελάτι απάντησε στον Νετανιάχου λέγοντας ότι «η εκτόπιση σημαίνει εκκαθάριση και το τέλος του παλαιστινιακού σκοπού».

Τον Σεπτέμβριο του 2025, ο Πρόεδρος Σίσι αναφέρθηκε σε έναν « εχθρό » στο πλαίσιο της ισραηλινής αεροπορικής επιδρομής της 9ης Σεπτεμβρίου στη Ντόχα του Κατάρ. Αυτό ερμηνεύτηκε ως η πρώτη φορά από το 1977 που η Αίγυπτος αναφέρθηκε στο Ισραήλ ως τέτοιο. Τον ίδιο μήνα, η Αίγυπτος ανέπτυξε ένα σύστημα πυραυλικής άμυνας μεγάλου βεληνεκούς στο Σινά, τροφοδοτώντας εικασίες για πιθανή κλιμάκωση με το Ισραήλ. Ωστόσο, η στρατιωτική συγκέντρωση της Αιγύπτου στο Σινά και η πολιτική μη άδειας μετεγκατάστασης Παλαιστινίων εκεί θα πρέπει να ερμηνευθούν ως στρατηγική για τη διατήρηση της σταθερότητας και στις δύο πλευρές των συνόρων. Η Αίγυπτος απέφυγε τη συνενοχή στην παλαιστινιακή εθνοκάθαρση που θα είχε δημιουργήσει μια προσωρινή κρίση προσφύγων στο Σινά, θα είχε υποκινήσει αντίσταση εντός της Αιγύπτου και θα είχε αποσταθεροποιήσει περαιτέρω τη Γάζα.

Μετά τον διετή πόλεμο της Γάζας, η ειρήνη μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ παραμένει σταθερή. Οι διπλωματικές σχέσεις μπορεί να ήταν τεταμένες, αλλά η συνθήκη ειρήνης δεν δοκιμάστηκε ποτέ σοβαρά. Ο Σίσι χαιρέτισε την πρόοδο στο Σαρμ Ελ-Σέιχ τον Οκτώβριο ως την «τελευταία ευκαιρία» για ειρήνη, δεσμευόμενος όχι μόνο για μια εκεχειρία στη Γάζα αλλά και για μια ευρύτερη ειρήνη στην περιοχή που θα μπορούσε επιτέλους να αναθερμάνει την ψυχρή ειρήνη μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ.
Ο ρόλος της Αιγύπτου στη συμφωνία ειρήνης για τη Γάζα
Κάιρο προς Νέα Υόρκη

Κατά τη διάρκεια του διετούς πολέμου στη Γάζα, η Αίγυπτος λειτούργησε ως βασικός μεσολαβητής μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, βοηθώντας στη διαμεσολάβηση για τις προσωρινές εκεχειρίες τον Νοέμβριο του 2023 και τον Ιανουάριο του 2025, καθώς και για τη μόνιμη εκεχειρία τον Οκτώβριο του 2025. Στις 4 Μαρτίου 2025, η Αίγυπτος φιλοξένησε μια έκτακτη σύνοδο κορυφής στο Κάιρο, όπου ο Αραβικός Σύνδεσμος ενέκρινε το αιγυπτιακό σχέδιο των 53 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανοικοδόμηση της Γάζας τα επόμενα πέντε χρόνια. Το αιγυπτιακό σχέδιο χρησίμευσε ως προσχέδιο για την πρωτοποριακή « Διακήρυξη της Νέας Υόρκης », που υπογράφηκε από τον Αραβικό Σύνδεσμο (μαζί με την ΕΕ και 17 άλλες χώρες) σε μια διάσκεψη του ΟΗΕ για τη λύση των δύο κρατών τον Ιούλιο του 2025.

Η Αίγυπτος αξιοποίησε αυτή τη διπλωματική δυναμική, συντονίζοντας τις διαπραγματεύσεις μαζί με τις ΗΠΑ και το Κατάρ, οι οποίες κορυφώθηκαν με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα τον περασμένο μήνα. Η Αίγυπτος βασίστηκε επίσης στον ιστορικό της ρόλο ως η πρώτη αραβική χώρα που υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ, ως μεσολαβητής μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς σε προηγούμενες συγκρούσεις στη Γάζα και ως φύλακας του περάσματος της Ράφα. Η Αίγυπτος λειτούργησε ως περιφερειακός κόμβος που συνέδεε το Ισραήλ, τη Χαμάς, το Κατάρ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ το Κατάρ είναι συνομιλητής της Χαμάς και οι ΗΠΑ είναι μια παγκόσμια υπερδύναμη, η Αίγυπτος χρησιμοποίησε την ηγετική της αξιοπιστία στον αραβικό κόσμο, την ικανότητα πληροφοριών, τις γνώσεις, την εμπειρογνωμοσύνη και τη θεσμική μνήμη που συσσωρεύτηκε κατά τη διάρκεια δεκαετιών εμπλοκής στη Γάζα και με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Τελικά, η Αίγυπτος μπόρεσε να παράσχει εγγυήσεις και στις δύο πλευρές σχετικά με τον έλεγχο των συνόρων, την ανθρωπιστική πρόσβαση και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, οι οποίες βοήθησαν στη γεφύρωση των κενών.
Σαρμ Ελ-Σέιχ

Στη Σύνοδο Κορυφής Ειρήνης του Σαρμ Ελ-Σέιχ στις 13 Οκτωβρίου, η Αίγυπτος συνυπέγραψε τη Συμφωνία Ειρήνης Τραμπ για να «τερματίσει τον πόλεμο στη Γάζα και να φέρει διαρκή ειρήνη στη Μέση Ανατολή». Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επαίνεσε την Αίγυπτο για τον «πολύ σημαντικό ρόλο» της στον τερματισμό του πολέμου και ο Πρόεδρος Σίσι απένειμε στον Τραμπ το «Τάγμα του Νείλου», την ύψιστη κρατική τιμή στην Αίγυπτο. Ως οικοδεσπότης της ειρηνευτικής συνόδου κορυφής, ο Σίσι επιβεβαίωσε τη δέσμευση της Αιγύπτου στη λύση των δύο κρατών, συμπεριλαμβανομένου ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους «που θα ζει δίπλα στο Ισραήλ με ειρήνη, ασφάλεια και αμοιβαία αναγνώριση». Απηύθυνε άμεση «έκκληση προς τον λαό του Ισραήλ», επικαλούμενος την ιστορική επίσκεψη του αείμνηστου Προέδρου της Αιγύπτου Ανουάρ Ελ-Σαντάτ στην Ιερουσαλήμ το 1977. Ο Σίσι δεσμεύτηκε επίσης στο σχέδιο 20 σημείων του Τραμπ για τη Γάζα, το οποίο ενσωματώνει πολλά στοιχεία του αιγυπτιακού σχεδίου του Μαρτίου 2025. Κρίσιμο είναι ότι το σχέδιο του Τραμπ επιμένει ότι «κανείς δεν θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη Γάζα», αντανακλώντας την έμφαση που έχει δώσει η Αίγυπτος στην πρόληψη των μαζικών εκτοπισμών.

Αφού αρχικά απέρριψε το αιγυπτιακό σχέδιο τον Μάρτιο, ο Τραμπ εγκατέλειψε την προηγούμενη πρότασή του για τη «Γάζα Ριβιέρα» και υιοθέτησε στοιχεία της πρότασης της Αιγύπτου, αποδεικνύοντας τη σημαντική επιρροή και αποφασιστικότητα της αιγυπτιακής κυβέρνησης, καθώς και την εμπιστοσύνη μεταξύ Τραμπ και Σίσι. Οι ΗΠΑ δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που ήταν σκεπτικός απέναντι στο αιγυπτιακό σχέδιο από νωρίς. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φέρεται να επέκριναν το σχέδιο ως μη λειτουργικό και άσκησαν πιέσεις στην κυβέρνηση Τραμπ για να το απορρίψει. Παρά την αντίθεση αυτή, η Αίγυπτος συνέχισε να υποστηρίζει την πρόταση μέχρι την τελική ενσωμάτωσή της στο πλαίσιο του Τραμπ. Εάν τα εμπλεκόμενα μέρη είχαν λάβει υπόψη τους Αιγύπτιους νωρίτερα, η Γάζα θα μπορούσε ενδεχομένως να είχε αποφύγει μήνες αιματοχυσίας.
Ο ρόλος της Αιγύπτου στο μέλλον της Γάζας
Ανοικοδόμηση

Μετά τη Σύνοδο Κορυφής για την Ειρήνη στις 13 Οκτωβρίου, ο Πρόεδρος Σίσι ανακοίνωσε ότι η Αίγυπτος θα φιλοξενήσει μια ακόμη διάσκεψη τον Νοέμβριο για την ανοικοδόμηση της Γάζας. Η διεθνής κοινότητα αναμένεται να συγκεντρωθεί στο Κάιρο για να ξεκινήσει την εφαρμογή του πολυφασικού σχεδίου ανοικοδόμησης της Αιγύπτου , το οποίο περιλαμβάνει την απομάκρυνση ερειπίων, την ανοικοδόμηση κατοικιών και κρίσιμων υποδομών, την αποκατάσταση βασικών υπηρεσιών, μεταξύ πολλών άλλων αναπτυξιακών έργων. Σε μια προεπισκόπηση αυτής της άμεσης αιγυπτιακής εμπλοκής, η Αίγυπτος έστειλε μια τεχνική ομάδα στη Γάζα με την έγκριση του Ισραήλ για να βοηθήσει στον εντοπισμό των λειψάνων των νεκρών Ισραηλινών ομήρων. Η Αίγυπτος διεκδικεί τον ρόλο της ως ο σημαντικότερος εξωτερικός παράγοντας στη Γάζα, και μάλιστα ως η Um al-Dunya («Μητέρα του Κόσμου» στα αραβικά), αποφασισμένη να ανοικοδομήσει τη Λωρίδα της Γάζας και να βοηθήσει στη διαμόρφωση του μέλλοντός της.
Ασφάλεια

Το αιγυπτιακό σχέδιο αναγνωρίζει ότι «η ανασυγκρότηση απαιτεί ρυθμίσεις για μεταβατική διακυβέρνηση και ρυθμίσεις ασφαλείας» και περιγράφει μια διαδικασία για την επιστροφή της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ) στη Γάζα. Το σχέδιο καλεί το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να «αναπτύξει διεθνείς δυνάμεις προστασίας/ειρηνευτικής δύναμης» και σημειώνει ότι η Αίγυπτος εκπαιδεύει δυνάμεις της Παλαιστινιακής Αρχής για την αναδιάταξη στη Λωρίδα της Γάζας. Ομοίως, το σχέδιο 20 σημείων του Τραμπ προτείνει τη δημιουργία μιας προσωρινής Διεθνούς Δύναμης Σταθεροποίησης (ΔΔΣ). Ενώ η διεθνής κοινότητα αναμένει από την Αίγυπτο να ηγηθεί της ΔΔΣ, η Αίγυπτος αναμένει σημαντικές παγκόσμιες επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς και μια σαφή πορεία για την παλαιστινιακή αυτοδιοίκηση. Το Κάιρο δεν θα ηγηθεί μιας μάχης για την στρατιωτική ήττα της Χαμάς, αλλά αντ' αυτού θα παράσχει υποστήριξη στην παλαιστινιακή αστυνομία για την επαναφορά της βασικής ασφάλειας στη Γάζα. Σύμφωνα με το αμερικανικό σχέδιο, η ΔΔΣ θα συντονιστεί τόσο με τον Ισραηλινό Στρατό όσο και με το νέο Κέντρο Πολιτικοστρατιωτικού Συντονισμού της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ , «με στόχο μια ασφαλή Γάζα που δεν θα αποτελεί πλέον απειλή για το Ισραήλ, την Αίγυπτο ή τους πολίτες της».
Διακυβέρνηση

Τόσο το αιγυπτιακό όσο και το αμερικανικό σχέδιο προβλέπουν τη σύσταση ενός προσωρινού οργάνου διακυβέρνησης αποτελούμενου από ανεξάρτητους Παλαιστίνιους τεχνοκράτες υπό την εποπτεία της διεθνούς κοινότητας. Σύμφωνα με το αιγυπτιακό σχέδιο, αυτή η «Επιτροπή Διοίκησης της Γάζας» θα διαχειρίζεται τις υποθέσεις της Γάζας για μια μεταβατική περίοδο έξι μηνών στο πλαίσιο της επιστροφής της Παλαιστινιακής Αρχής. Σύμφωνα με το σχέδιο Τραμπ, η παλαιστινιακή επιτροπή θα εποπτεύεται από ένα διεθνές «Συμβούλιο Ειρήνης», υπό την προεδρία του Προέδρου Τραμπ. Κατά πάσα πιθανότητα, ο Πρόεδρος Σίσι θα υπηρετήσει ως μέλος του συμβουλίου.

Για να διευκολύνει την παλαιστινιακή ενότητα για τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της Γάζας, η Αίγυπτος φιλοξένησε αντιπροσωπείες της Χαμάς και της Φατάχ στο Κάιρο τον περασμένο μήνα. Οι αντίπαλες παλαιστινιακές ομάδες κατέληξαν σε συμφωνία για την τεχνοκρατική επιτροπή για τη Γάζα. Ενώ αυτή η επιτροπή δεν θα περιλαμβάνει μέλη της Χαμάς ή των άλλων παλαιστινιακών πολιτικών κομμάτων, η Χαμάς θα πρέπει ρεαλιστικά τουλάχιστον να συναινέσει ή να συμφωνήσει για την ένταξη στην επιτροπή. Παράλληλα με τις συνομιλίες Χαμάς-Φατάχ, ο αρχηγός των υπηρεσιών πληροφοριών της Αιγύπτου, Χασάν Ρασάντ, συναντήθηκε με άλλες βασικές παλαιστινιακές παρατάξεις, την Ισλαμική Τζιχάντ, το Δημοκρατικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, για να «επιτύχει εθνική παλαιστινιακή συναίνεση σχετικά με την εφαρμογή του σχεδίου εκεχειρίας του προέδρου των ΗΠΑ στη Γάζα». Η Αίγυπτος έχει δείξει προθυμία να συμμετάσχει στην παλαιστινιακή ενοποίηση και τη μεταβατική διακυβέρνηση, χωρίς να αναλάβει τον έλεγχο της Γάζας, να κάνει τις εντολές του Ισραήλ ή να συγκρουστεί με τη Χαμάς επί τόπου. Αντ' αυτού, η Αίγυπτος έχει ένα όραμα για περιορισμένη συμμετοχή, το οποίο είναι ευπρόσδεκτο από όλες τις παλαιστινιακές παρατάξεις, η οποία τελικά βοηθά στην ενοποίηση της Γάζας και της Δυτικής Όχθης.

Πηγή:jstreet.org